Tosyavizade Rıfat Osman tarafından H.1334/ M.1915 yaptırılan Çeşme, günümüzde Sabuni Mahallesi'nde Eski Cami önündeki Kadınlar Parkı içinde yer almaktadır. Çeşme Askeri Hastane Çeşmesi diye anılmaktadır.
Çeşmede güneye bakan cephede yer alan kitabe şu şekildedir:
1- Cenab-ı hafız hakiki hak-i pak vatan Osmaniyi bil-cümle mesaibden muhafaza buyursun. 1329 senesi Temmuzunda başlayarak
2- 1330 Senesi Mayısında nihayet bulan büyük salgında Koleradan bin yetmiş, Lekeli lifodan dokuzyüz seksen dört ve hümma-i raciadan beşyüzbir hasta
3- Hastaneye duhul etmiş ve bu haste-gandan binbeşyüzellisekizi şifaya kurtulmuşlar ise de koleradan beşyüzseksenbir ve lekeli lifodan
4- Üçyüzkırkdört ve hümma-i radadan yetmişiki fevt vuku bulmuştur. Bu mühlik salgın esnasında Etibbadan üç arkadaşımız lekeli tifoya
5- Müptela olarak şehid irtihal dar-ı beka etmişler ve bu çeşme şehid arkadaşlarımıza bir vesile-i rahmet olmak üzere inşa kılınmıştır.
Rıfat Osman Muharrem fi sene 1334
Kuzeye bakan ön cephede üç adet kartuşun içinde yer alan kitabeler ise şu şekildedir:
Tabib Kimyager Mustafa Kazım 1330
Tabib Cerrah Mustafa Ahmed 1329
Tabib ..... Cevad Seyyid 1329
Bugünkü Durumu:
Mülkiyeti Edirne Belediyesine ait olan çeşme günümüzde akar vaziyettedir. İlk olarak Edirne'nin kuzeyinde Eski Askeri Merkez Hastanesi'nin bahçesine inşa edilen eser, yıkılmaya yüz tutunca 1971 yılında Edirne Belediyesi tarafından bulunduğu yerden bugünkü yerine nakledilmiştir.
Asıl su yalağının taşıma sırasında kırıdığı anlaşılan çeşmeye bugünkü yerine taşındıktan sonra aslına uygun olmayan iki yalak ilave edilmiştir. Bugünkü yalak mermer olup kuzey ve güney cephe önüne yerleştirilmiştir. Asıl su yalağının ise kesme taş malzemeden yapıldığı anlaşılmaktadır.
Çeşmenin doğu cephe duvarında bugün 1971 yılında Belediye tarafından nakledildiğini belirten kitabenin bulunduğu yerde yaklaşık 0.20 m. x 0.40 m. ölçülerinde bir açıklık olduğu anlaşılmaktadır. ·
Bugün kurşunla kaplı üst örtünün ise önceleri dört yönde oldukça geniş bir biçimde cepheden dışa taşan ahşap konsolla da örtülen basık piramidal şekilde olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıntıh Tanım:
Günümüzde Kadınlar Parkı olarak bilinen alan içinde bulunan tarihi çeşme, yatay dikdörtgen bir plan üzerine otmmaktadır. Yüksekligi 2.86 m., genişliği 1.29 m. ve derinliği 0.88 m.dir.
Kuzeye bakan çeşme cephesi köşelerden yumuşatılmıştır. Cephede sivri kemerli bir niş yer almaktadır. Sivri kemerli nişin eni 0.85 m., derinliği 0.10 m. dir. Nişin merkezinde 0.59 m. x 0.90 m. ölçülerinde mermerden iki bölümlü bir ayna taşı bulunmaktadır. Ayna taşı sağ ve sol yönde Rumili birer bordürle sınırlandırılmıştır. Birbirini alt-üst kat eden dört Rumili dal zernin oyma tekniğinde yüzeye işlenmiştir. Sağır dilimli kemerli ayna taşının merkezinde dilimli bir kartuş içinde kufi yazı kuşağı görülmektedir. Bu kartuşun tepeliği rumi ile son bulmaktadır. Kemer köşeli derine ise birer gülbezek işlenmiştir. Dilimli kartuşun alt tarafında modern musluk vardır. Ayna taşının üzerindeki dört düz, bir dış bükey silmeden sonra kitabelik gelmektedir. Bu kitabelikte kufi hatlı yazı kuşağı yazılıdır. Yazı kuşağında harf kıvrımlarında rumi yapraklar kullanılmıştır.
Kitabenin üzerinde yer alan düz ve dış bükey silmelerden sonra ayna taşı dilimli bir taç ile sonlanmaktadır. Yanlarda yarısı, portalla tüm kullanılan tepelik motifleri birbirine S kıvrımlarıyla bağlanarak dalgalı bir form oluştururlar. Taç yüzeyine zemin oyma tekniğinde Rumili kıvrım dallar işlenmiştir. Rumi yapraklar Klasik formundan biraz uzaklaşarak değişime uğratılmıştır.
Çeşme bugünkü yerine taşındıktan sonra güney cephesine de musluk bağlanarak iki cephede de akar vaziyete getirilmiştir. Kuzey ve güney cephede bulunan ve yapıya sonradan eklenen su yalaklan 0.55 m. x 0.60 m. ölçülerinde olup kare şeklindedir. Her iki yalağın derinliği 0.30 m.dir.
Çeşmede ayna taşının hemen altından başlayarak tüm cepheleri aynı kotta dolaşan birisi düz, diğeri yarım daire profilli iki silme kuşağı ile sivri kemer kilit noktası üzerinde başlayan ve yine tüm cepheyi aynı seviyede dolaşan yarım daire profilli silme kuşağı cepheye hareketlilik kazandırmaktadır.
Kuzey cephede üstteki silme kuşağının hemen üst tarafından başlayarak saçağa kadar devam eden dikdörtgen bir çerçeve içine alınmış kitabe kuşağı bulunmaktadır. Burada rumi ve çiçeklerden oluşan iki dalın daireler oluşturarak kesişmesiyle yan yana üç kartuş oluşturulmuştur. Rumiler klasik formdan tamamen uzaklaşarak yeni bir şekle bürünmüşlerdir. Kartuşların içinde ise sülüs ve kufi hatla yazılan kitabeler bulunmaktadır. Bu kitabelerde 1911 yılında Edirne'de görülen salgın nedeniyle ölen üç doktorun ismi ve ölüm tarihleri yazılıdır. Bu kitabenin hemen üstünde başlayan ve tüm cepheleri dolaşan çeşme saçağı bir sıra mukarnas dizesiyle sonlanmaktadır.
Çeşmenin güney cephesinde saçağın alt tarafında bulunan ve her biri dilimli bir kartuş içine alınmış beş satır halindeki kitabelik bulunmaktadır.
Çeşmenin doğu cephesinde ayna taşı hizasında yapının 1971 yılında Belediye tarafından Eski Jandarma Okulu yanından bugünkü yerine nakledildiğini belirten kitabe yer almaktadır. Yapının batı cephesi sade tutulmuştur. Üst örtüsü ise kurşunla kaplanmıştır.
Tarihi çeşme, kitabesinden de anlaşılacağı üzere hayatını Edirne'ye adamış ve Edirne hakkında çeşitli araştırmaları ve yayınlan bulunan Eski Askeri Merkez Hastanesi Başhekimi Dr. Rıfat Osman Tosyavizade tarafından H.1330/ M.1911 senesinde Edirne'de Kolera ve Tifo salgını nedeniyle halktan birçok kişinin ölmesi ve hastane personeli üç doktorun ölmesi üzerine H. 1334/ M. 1915 senesinde ölen bu insanlar adına yaptırılmıştır. Bu bakımdan çeşme Edirne'nin üzüntü dolu yıllarını hatırlatmaktadır.
KAYNAK: Murat Karademir ( Edirne Çeşmeleri)
FOTOĞRAFLAR: Erol Şaşmaz (Eski fotoğraf tanıtım kitabından alıntıdır.)
ASKERİ HASTANE ÇEŞMESİ - EDİRNE MERKEZ Fotoğraf Galerisi
CAMÄ°Ä° 2.jpg)
