Fatih ilçe merkezi Kırkçeşme mahallesinde, İtfaiye caddesi ile Çinilihamam sokağının birleştiği noktada olup muhtemelen 1540-1546 yılları arasında Barbaros Hayreddin Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılarak Beşiktaş’taki bugün mevcut olmayan medresesine vakfedilmiştir; bânisine izâfetle Hayreddin Paşa veya Kaptanpaşa Hamamı, içinde ve yakınında bulunduğu semtlere göre de Tezgâhçılar veya Zeyrek Çinili Hamamı adlarıyla da tanınır.
Osmanlı hamam mimarisinin en seçkin örnekleri arasında yer alan yapı çifte hamam olarak inşa edilmiştir ve halen de bu hüviyetiyle kullanılmaktadır. Erkek ve kadın kısımları genel planları itibariyle birbirinin tamamıyla eşidir. Yan yana bitişik inşa edilmiş kubbeli birer soyunmalık, tonoz örtülü birer ılıklık ve haçvari planlı birer sıcaklıktan meydana gelen hamamın külhanı hazne önündedir ve orijinalitesini korumaktadır. Zamanla caddenin yükselmesi sonucu bugün birkaç basamak merdivenle inilen hamamın her iki kısmında da kubbe ile örtülü soyunmalıklara XIX. yüzyılda ikişer katlı camekânlar yapılmış ve erkekler kısmında bu bölümün ortasına yekpâre mermerden fıskıyeli bir havuz konulmuştur. Dört eyvan-dört halvet şeması veren sıcaklık sekizgen bir göbek taşının çevresinde düzenlenmiş, köşelere kare planlı halvetler, aralarına da eyvanlar oturtulmuştur. Eyvanlar aynalı tonozlarla, halvetler ise göbek taşının üzerindeki büyük kubbede olduğu gibi tromplarla geçilen kubbelerle örtülüdür. Sıcaklıklarda toplam yirmi ikişer adet kurna bulunmakta, bunların biri havlu sarınmadan önce son durulama suyunun dökünülmesi için giriş-çıkış eyvanında, diğerleri ise üçer tane olmak üzere öteki eyvanlarla halvetlerde yer almaktadır. Soğuklukların yan taraflarına birer kısa dehlizle girilen helâ ve temizlik hücreleri yerleştirilmiştir. Hamam 1728 ve 1838’deki büyük Cibali yangınlarında epeyce zarar görmüş, fakat sonradan onarılmıştır. Erkekler bölümünün önünde bulunması gereken mermer sütunlu kubbeli revakın bu yangınların birinde harap olduğu ve onarımlar sırasında kaldırıldığı tahmin edilmektedir.
Yapıya ismini veren çini süslemeler, bugün sadece erkekler kısmının sıcaklık bölümünde kalmış bulunmaktadır. Halvet kapılarının her iki yanındaki nişlerin üzerinde toplam sekiz adet dikdörtgen levha ve her kapının üzerinde de altıgen, üçgen ve ince şerit şeklindeki levhaların birleşmesinden meydana gelen büyük birer altıgen çini pano dikkat çeker. Aynı biçimde bir pano da girişin karşısındaki eyvanda duvarın ortasına yerleştirilmiştir. Çinilerin hepsi şeffaf-renksiz sır altına beyaz hamurlu olup mavi ve fîrûze boyalarla yapılmış, koyu maviyle tahrirlenmiş süslemelere sahiptir. Bunların tamamı XVI. yüzyılın ilk yarısına ait mavi-beyaz İznik çinilerinin fîrûze eklenmesiyle zenginleştirilmiş en zarif örnekleridir. Kapıların yanlarındaki dikdörtgen levhaların bitkisel zemin süslemelerinin üzerinde, beyaz renkte çok itinalı bir ta‘lik yazı ile yazılmış Farsça hammâmiyye mısraları yer almaktadır.
Tonoz kubbeden meydana gelen çatı bölümü üstü kurşun kaplama olarak yapılmıştır. Hamamın iç bölmelerinde, Kadınlar ve Erkekler bölümleri için birer adet soyunmalık, üzeri tonoz kaplı birer adet ılıklık ve t şeklinde birer hararet bölümünden oluşmaktadır. Daha önce geçirdiği Restorasyon çalışmaları sonucu hamamın soyunmalık bölümlerinde bulunan kubbelere camlar eklenmiştir. Erkekler bölümünün tam ortasına ise bir havuz yapılmıştır. Hamamın duvarlarında farklı yerlerde bulunan pano şeklindeki Çiniler günümüzde sadece erkekler bölümünün sıcaklık kısmında bulunmaktadır. Kadınlar bölümünde yok olmuş olan Çiniler, aynı zamanda yapıya da adını vermektedir. Osmanlı çini işçiliğinin en değerli örneklerinin bulunduğu yapı 1838 yılında Cibali’de meydana gelen büyük yangında ciddi hasar görmüştür. Daha sonra onarım çalışmaları yapılarak halkın kullanımına açılmıştır. Günümüzde Özel mülkiyete ait olan Barbaros Hayrettin Paşa (Çinili) Hamamı özgünlüğünü yitirmiş ve onarılmayı beklemektedir.
KAYNAK: İSLAM ANSİKLOPEDİSİ (Müellif: ŞERARE YETKİN )
FOTOÄžRAFLAR: EROL ÅžAÅžMAZ (ESKÄ° FOTOÄžRAFLAR mimar sinan gen tr.TANITIM SÄ°TELERÄ°NDEN ALINTIDIR.
CAMÄ°Ä° 2.jpg)
