Tarihi Mekanlar Kişisel Ansiklopedi Erol ŞAŞMAZ
  İSTANBUL İLİ ESERLERİ
      Mimar Balyan Ailesi Eserleri
      İstanbul Saray ve Köşkleri
      İstanbul Tarihi Yapıları
      İstanbul Sebil ve Çeşmeleri
      İstanbul Türbeleri
      İstanbul Kilise Camileri
      İstanbul Camileri
      İstanbul Namazgahları
      İstanbul Ulusal Mimarlık Eserleri
      İstanbul Kiliseleri
      İstanbul Hamamları
      İstanbul Ören Yerleri
  MİMAR SİNAN VE ESERLERİ
  İZMİR İLİ ESERLERİ
  ADIYAMAN İLİ ESERLERİ
  AFYON İLİ ESERLERİ
  AĞRI İLİ ESERLERİ
  AKSARAY İLİ ESERLERİ
  AMASYA İLİ ESERLERİ
  ANKARA İLİ ESERLERİ
  ANTALYA İLİ ESERLERİ
  AYDIN İLİ ESERLERİ
  BALIKESİR İLİ ESERLERİ
  BARTIN İLİ ESERLERİ
  BATMAN İLİ ESERLERİ
  BİLECİK İLİ ESERLERİ
  BURSA İLİ ESERLERİ
  ÇANAKKALE İLİ ESERLERİ
  EDİRNE İLİ ESERLERİ
  ELAZIĞ İLİ ESERLERİ
  ERZİNCAN İLİ ESERLERİ
  ERZURUM İLİ ESERLERİ
  ESKİŞEHİR İLİ ESERLERİ
  GAZİANTEP İLİ ESERLERİ
  HATAY İLİ ESERLERİ
  ISPARTA İLİ ESERLERİ
  KARABÜK İLİ ESERLERİ
  KARAMAN İLİ ESERLERİ
  KARS İLİ ESERLERİ
  KASTAMONU İLİ ESERLERİ
  KAYSERİ İLİ ESERLERİ
  KIRIKKALE İLİ ESERLERİ
  KIRKLARELİ İLİ ESERLERİ
  KIRŞEHİR İLİ ESERLERİ
  KOCAELİ İLİ ESERLERİ
  KONYA İLİ ESERLERİ
  KÜTAHYA İLİ ESERLERİ
  MALATYA İLİ ESERLERİ
  MANİSA İLİ ESERLERİ
  MARDİN İLİ ESERLERİ
  MERSİN İLİ ESERLERİ
  MUĞLA İLİ ESERLERİ
  NEVŞEHİR İLİ ESERLERİ
  ORDU İLİ ESERLERİ
  SAKARYA İLİ ESERLERİ
  SAMSUN İLİ ESERLERİ
  SİİRT İLİ ESERLERİ
  SİVAS İLİ ESERLERİ
  ŞANLIURFA İLİ ESERLERİ
  TEKİRDAĞ İLİ ESERLERİ
  TOKAT İLİ ESERLERİ
  TRABZON İLİ ESERLERİ
  UŞAK İLİ ESERLERİ
  VAN İLİ ESERLERİ
  YOZGAT İLİ ESERLERİ
  SELÇUKLU HANLARI
  OSMANLI HANEDAN TÜRBELERİ

Mail listemize abone
olun, güncel
yayınlarımızdan
haberdar olun!

Bunun için,
Lütfen mail adresinizi girin.
  Ana Sayfa   |  Üye Kayıt   |  Üye Giriş   |  İletişim   
ALAY KÖŞKÜ –GÜLHANE -İSTANBUL

Alay Köşkü ve Bâb-ı ÂliAlay Köşkü, Bâb-ı Âli’nin karşısında, Gülhane Parkı’nın Soğuk çeşme Kapısı’nın solunda, Topkapı Sarayı surlarının Alemdar Caddesi’ne bakan burçlarının üstünde yer almaktadır. Geçmişte köşkün şu andaki yerinde, Fatih Sultan Mehmet zamanında yapıldığı düşünülen aynı isimli ahşap bir köşk bulunduğu bilinmektedir. Köşkün pencere kemerlerinde bulunan tunç harfler ile yazılmış manzum kitabesinden mevcut köşkün, eski köşkün konumuna göre daha yüksek bir şekilde 1819 yılında Sultan II. Mahmut döneminde yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Alay Köşkü padişahların resmi geçit törenlerini izlemesi, asker ve halkı selamlaması amacıyla inşa edilmiştir. Bu nedenle köşkün bir diğer ismi de “Selam Köşkü”dür. İmparatorluk döneminde sefere çıkılmadan önce, askerler teçhizatları ile birlikte bir geçit töreni düzenler, padişah da onları bu köşkten izler ve selamlardı. Ayrıca, şehrin Alay Köşkü esnaf ve tüccarlarının seyyar sayımının yapıldığı lonca alaylarını da padişah yine bu köşkten izlerdi. Lonca alaylarının sonuncusu 1769 yılında Sultan II. Mustafa zamanında yapılmıştır.
Alay Köşkü, ampir üslubu ile yapılmış üç katlı kagir bir yapıdır. Kesin bir kanıt olmamakla birlikte, mimari üslubu nedeniyle köşkün mimarının devrin gözde mimarlarını yetiştiren BALYAN AİLESİNDEN KİRKOR AMİRA BALYAN olduğu düşünülmektedir. Köşkün ahşap olan dış cephesi mermer ile kaplanmıştır. Gülhane Parkı’na bakan iki kanatlı iki kapısı ile on dört adet penceresi bulunmaktadır. Köşkün pencere kemerleri, Hattat İzzet Molla tarafından yazılan yazılar ile pencereler ise demir parmaklıklarla süslüdür. Yapının üstünü örten kurşun kaplı külahın altında yer alan kubbenin içinde ve sofanın tavanında zengin kalem işi süslememeler bulunmaktadır. Köşkte, köşe burcu üzerine Alay Köşkü oturtulmuş yuvarlak hünkâr salonu ile çeşitli büyüklüklerde hizmet odaları mevcuttur.
Alay Köşkü Osmanlı tarihindeki bir takım önemli olaylara da sahne olmuştur. Sultan IV. Mehmet döneminde, Halep valisi Vezir Haseki Mehmet Paşa yolsuzluk yaptığı iddiası ile İstanbul’a getirilerek, köşkün önünde divan katibi ve kethüdası ile birlikte idam edilmiştir. Alay Köşkü’nün yer aldığı bir diğer önemli tarihi olay ise Vakay-i Vakvakiye (Çınar Olayı)’dir. Girit kuşatmasını izleyen süreçte, maaşlarını alamadıkları ve paranın tağşiş edilmesi (değerinin düşürülmesi) ile zor duruma düştükleri iddiası ile yeniçeriler tarafından başlatılan isyan sonucu henüz on beş yaşında olan Sultan IV. Mehmet, isyancılar tarafından bir ayak divanına mecbur bırakılmıştır. İsyancıları Alay Köşkü’nde kabul eden padişah, isteklerinin ne olduğunu sorduğunda el kaldırarak söz alan Mehmet Ağa, Alay Köşkü kendilerinin padişaha bağlı olduklarını ancak bir takım saray görevlilerinin kellelerini istediklerini söylemiştir. Sultan IV. Mehmet isyancıları taleplerinden vazgeçirmeye çalışmışsa da başarılı olamamıştır. Bunun üzerine, padişahın emri ile aralarında Kızlarağası Behram Ağa, Kapuağası Ahmet ve İbrahim Ağaların da bulunduğu yaklaşık otuz kişinin cesedi isyancılara teslim edilmiştir. Cesetler, isyancılar tarafından At Meydanı’na götürülerek bir çınar ağacına asılmıştır. Bu ağacın, cehennemde bulunduğuna inanılan ve meyveleri insan kafası şeklinde olan Vakvak Ağacı’na benzetilmesi nedeniyle, olay Vakay-i Vakvakiye olarak adlandırılmıştır. Alay Köşkü’nü etkileyen bir başka olay ise; 1808 yılında Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa döneminde çıkan bir yeniçeri ayaklanmasında teslim olmayı reddeden Alemdar Mustafa Paşa’nın konağını havaya uçurarak kendisi ile birlikte yüzlerce yeniçeriyi öldürdüğü patlamadır. Bu patlamanın etkisiyle Alay Köşkü de zarar görmüştür. Ayrıca bir takım Alay Köşkü - Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Müze Kütüphanesi kaynaklarda, Sultan (Deli) İbrahim’in köşkü, yoldan geçen kişileri tatar yayı ile vurmak için hâkim bir yer olarak kullandığı da belirtilmektedir.

Yenileşme ve değişim hareketleri ile birlikte Dolmabahçe Sarayı’nın yapılması sonucunda, Alay Köşkü de geçit törenlerindeki yerini Dolmabahçe Sarayı içerisinde yer alan Pembe Köşk’e bırakmıştır. 1855’te İsviçreli mimar Fossati kardeşlerin projesi üzerine, Alay Köşkü ile Soğukçeşme Kapısı yanındaki burç arasında ve surun dışına bitişik olarak yapılan Telgrafhane-i Amire binası ile birlikte Alay Köşkü de bir dönem telgrafhane nazırının makamı olarak kullanılmıştır. Telgrafhanenin buradan taşınması ve surun dibine yapılan binanın yıkılmasının ardından köşk uzun süre atıl bir durumda kalmış ve kullanılmamıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Güzel Sanatlar Birliği’ne tahsis edilen köşk, 1938’de Topkapı Sarayı Müdürlüğü’ne bağlanmış ve kapsamlı bir tadilattan geçirilmiştir. 1959-60 yıllarında tekrar bir tadilat geçiren köşke sonradan eklenen ahşap katlar ve bölmeler kaldırılmıştır. Alay Köşkü, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, 12 Kasım 2011 tarihinde Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Müzesi ve Kütüphanesi olarak tekrar hizmete açılmıştır.

KAYNAK: KALINTI-İSTANBUL
FOTOĞRAFLAR: EROL ŞAŞMAZ
ALAY KÖŞKÜ –GÜLHANE -İSTANBUL Fotoğraf Galerisi